کارکرد دقیق دریچه گاز و علائم خرابی آن

یکی از قطعات مهم و نسبتاً ناشناخته در سیستم سوخت‌رسانی خودرو، دریچه گاز (Throttle Body) است. این قطعه کوچک و کلیدی در تنظیم میزان هوای ورودی به موتور نقش اصلی را ایفا می‌کند و عملکرد آن تأثیر مستقیمی بر شتاب، مصرف سوخت، و عملکرد کلی خودرو دارد.

در این مقاله در بلاگ دیناپارت قصد داریم به زبان ساده و کاربردی بررسی کنیم دریچه گاز خودرو دقیقاً چگونه کار می‌کند، چه علائمی از خرابی آن وجود دارد، و چه زمانی باید اقدام به تعمیر یا تعویض آن کرد.

دریچه گاز چیست؟

دریچه گاز قطعه‌ای فلزی (معمولاً از آلومینیوم یا فولاد ضدزنگ) است که بین فیلتر هوا و منیفولد ورودی هوا به موتور قرار دارد. وظیفه اصلی این قطعه، کنترل میزان هوای ورودی به سیلندرها است.

این هوا پس از ورود به سیلندر با سوخت مخلوط شده و فرآیند احتراق را ممکن می‌سازد. بنابراین، هرچقدر دریچه گاز بازتر باشد، هوا بیشتری وارد موتور شده و قدرت و شتاب خودرو افزایش می‌یابد.

انواع دریچه گاز

1. دریچه گاز مکانیکی
   در خودروهای قدیمی‌تر، باز و بسته شدن دریچه گاز به‌صورت مکانیکی و با اتصال مستقیم به پدال گاز از طریق سیم انجام می‌شد.

2. دریچه گاز برقی یا الکترونیکی (ETC)
   در خودروهای مدرن، سنسور پدال گاز سیگنالی به ECU می‌فرستد و این سیگنال باعث باز و بسته شدن دریچه گاز توسط موتور الکتریکی می‌شود. این سیستم دقت بالاتر و مصرف سوخت بهینه‌تری دارد.

اجزای اصلی دریچه گاز

• پره متحرک (Throttle Plate): دیسکی که با چرخش خود، مسیر عبور هوا را باز یا بسته می‌کند.

• موتور الکتریکی (در نوع برقی): عامل باز و بسته شدن پره.

• سنسور موقعیت دریچه گاز (TPS): اطلاعات زاویه باز بودن دریچه را به ECU گزارش می‌دهد.

• سنسور دمای هوا (IAT): دمای هوای ورودی را اندازه‌گیری می‌کند.

• سنسور فشار هوا (MAP یا MAF): فشار یا حجم هوای ورودی را بررسی می‌کند.

عملکرد دقیق دریچه گاز چگونه است؟

با فشردن پدال گاز، دستور باز شدن دریچه گاز به‌صورت مکانیکی یا برقی صادر می‌شود. در نتیجه، مقدار بیشتری هوا وارد موتور شده و در ترکیب با سوخت، توان و قدرت بیشتری تولید می‌شود.

ECU با توجه به داده‌های دریافتی از سنسور TPS، سنسور اکسیژن، سنسور دمای هوا و فشار ورودی، نسبت دقیق سوخت و هوا را تنظیم کرده و باعث احتراق بهینه می‌شود. این فرآیند در کسری از ثانیه و به‌صورت پیوسته انجام می‌شود.

چرا عملکرد درست دریچه گاز مهم است؟

• افزایش راندمان سوخت
  ورود دقیق و کنترل‌شده هوا باعث احتراق بهتر و کاهش مصرف سوخت می‌شود.

• کنترل شتاب خودرو
  باز و بسته شدن صحیح دریچه گاز ارتباط مستقیم با سرعت واکنش خودرو به پدال گاز دارد.

• کاهش آلایندگی
  نسبت دقیق هوا و سوخت در عملکرد درست کاتالیزور و کاهش گازهای مضر مؤثر است.

• پایداری عملکرد موتور
  دریچه گاز سالم باعث ثبات در دور موتور، شتاب‌گیری نرم، و جلوگیری از لرزش موتور می‌شود.

علائم خرابی دریچه گاز

خرابی دریچه گاز می‌تواند باعث اختلال در عملکرد موتور و کاهش راندمان خودرو شود. در ادامه به مهم‌ترین نشانه‌های این خرابی اشاره می‌کنیم:

1. گاز نخوردن خودرو یا تأخیر در واکنش به پدال گاز

یکی از بارزترین علائم خرابی، گاز نخوردن به‌موقع یا واکنش کند خودرو به فشار پدال گاز است. این مشکل معمولاً به گیر کردن یا عملکرد ضعیف موتور دریچه گاز مربوط می‌شود.

2. افزایش دور موتور در حالت درجا (Idle High RPM)

اگر دور موتور در حالت توقف بالا بماند (مثلاً روی ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ دور در دقیقه)، ممکن است دریچه گاز به‌درستی بسته نمی‌شود یا سنسور آن دچار اختلال شده است.

3. خاموش شدن ناگهانی موتور

خرابی در سیستم دریچه گاز می‌تواند باعث افت هوای ورودی و در نتیجه خاموش شدن ناگهانی خودرو در هنگام توقف یا در حالت خلاص شود.

4. نوسان دور موتور

اگر دور موتور مدام بالا و پایین برود (حتی بدون فشار روی پدال)، این می‌تواند نشانه خرابی سنسور TPS یا کثیفی پره دریچه گاز باشد.

5. روشن شدن چراغ چک موتور

در صورت عملکرد نادرست دریچه گاز یا سنسورهای آن، ECU کد خطا صادر کرده و چراغ چک موتور روشن می‌شود. بررسی کدهای خطا با دیاگ، علت دقیق مشکل را نشان می‌دهد.

6. افزایش مصرف سوخت

اگر دریچه گاز درست عمل نکند، نسبت هوا و سوخت به هم می‌ریزد و احتراق ناقص رخ می‌دهد. این موضوع منجر به افزایش مصرف بنزین می‌شود.

دلایل اصلی خرابی دریچه گاز

• کثیفی و رسوب کربن
  تجمع دوده و رسوبات اطراف پره و بدنه دریچه گاز، مانع حرکت روان آن می‌شود.

• خرابی سنسور TPS یا IAT
  اختلال در عملکرد سنسورها باعث ارسال داده اشتباه به ECU می‌شود.

• خرابی موتور برقی دریچه گاز
  در مدل‌های برقی، موتور کوچک باز و بسته‌کننده ممکن است خراب شود.

• مشکل در سیم‌کشی یا سوکت‌ها

نحوه پیشگیری و نگهداری از دریچه گاز

• تمیز کردن دوره‌ای (Throttle Body Cleaning)
  هر ۲۰ تا ۴۰ هزار کیلومتر، تمیز کردن دریچه گاز با اسپری‌های مخصوص توصیه می‌شود.

• استفاده از سوخت با کیفیت و فیلتر هوای تمیز
  این موارد از ورود آلودگی و دوده به سیستم هوا جلوگیری می‌کند.

• بررسی دوره‌ای با دیاگ
  دیاگ ECU می‌تواند اختلالات احتمالی در دریچه گاز را به‌سرعت شناسایی کند.

چه زمانی باید دریچه گاز تعویض شود؟

اگر دریچه گاز به‌شدت فرسوده شده، موتور الکتریکی آن سوخته یا دچار گیر مکانیکی شده باشد، ممکن است نیاز به تعویض کامل آن باشد. معمولاً در خودروهای کارکرد بالا یا قدیمی، این اتفاق اجتناب‌ناپذیر است.

نتیجه‌گیری

دریچه گاز از مهم‌ترین قطعات سیستم ورودی هوا در خودرو است که کنترل دقیق آن تأثیر مستقیمی بر شتاب، مصرف سوخت، پایداری موتور و کاهش آلایندگی دارد. علائم خرابی آن مانند گاز نخوردن، نوسان دور موتور، یا افزایش مصرف سوخت نباید نادیده گرفته شود.

با تمیزکاری منظم و بررسی دوره‌ای دریچه گاز، می‌توان از بسیاری از مشکلات احتمالی پیشگیری کرد و عملکرد خودرو را در شرایط ایده‌آل نگه داشت.

شرکت قطعات خودرو دیناپارت