توسط : آشنایی کامل با اجزاء، وظایف، نحوه کار و علائم خرابی سیستم جرقه
سیستم جرقه‌زنی در خودروهای بنزینی یکی از مهم‌ترین بخش‌های موتور است که وظیفه آن ایجاد جرقه در زمان مناسب برای احتراق مخلوط سوخت و هوا در سیلندر است. این جرقه باعث ایجاد انفجار داخل سیلندر و در نتیجه حرکت پیستون و تولید نیرو می‌شود.
در این مقاله بررسی می‌کنیم که سیستم جرقه‌زنی چگونه کار می‌کند، چه اجزایی دارد، چه تفاوت‌هایی بین مدل‌های مختلف وجود دارد و علائم خرابی آن چیست.
سیستم جرقه‌زنی چیست؟
سیستم جرقه‌زنی یا Ignition System مجموعه‌ای از قطعات الکتریکی و مکانیکی است که ولتاژ بالا تولید کرده و در زمان دقیقی، جرقه‌ای قوی داخل محفظه احتراق ایجاد می‌کند.
این سیستم تنها در خودروهای بنزینی (و گازسوزها) استفاده می‌شود؛ زیرا احتراق در این نوع موتورها توسط جرقه آغاز می‌شود. در مقابل، موتورهای دیزلی از فشار برای احتراق استفاده می‌کنند و نیاز به سیستم جرقه‌زنی ندارند.
اجزای اصلی سیستم جرقه‌زنی
-
باتری (Battery):
منبع تغذیه اولیه جریان الکتریکی است. -
کوئل (Ignition Coil):
وظیفه افزایش ولتاژ (از ۱۲ ولت به حدود ۲۰۰۰۰ تا ۴۰۰۰۰ ولت) را دارد تا جرقه کافی تولید شود. -
دِلکو یا توزیع‌کننده (Distributor):
در مدل‌های قدیمی، ولتاژ بالا را بین شمع‌های مختلف تقسیم می‌کرد. -
شمع (Spark Plug):
قطعه‌ای است که جرقه را در داخل محفظه احتراق ایجاد می‌کند. -
ECU یا کامپیوتر خودرو:
در خودروهای انژکتوری، زمان دقیق جرقه‌زنی را تعیین می‌کند. -
سنسور موقعیت میل‌لنگ و میل‌سوپاپ:
اطلاعات مربوط به موقعیت پیستون را به ECU می‌دهند تا زمان جرقه‌زنی تعیین شود.
عملکرد سیستم جرقه‌زنی چگونه است؟
-
جریان برق از باتری وارد کوئل می‌شود.
-
کوئل، ولتاژ را با استفاده از سیم‌پیچ‌های داخلی به چند هزار ولت افزایش می‌دهد.
-
در خودروهای قدیمی، این ولتاژ به دلکو فرستاده می‌شود و بین سیلندرها توزیع می‌گردد.
در خودروهای مدرن، ECU مستقیماً فرمان جرقه‌زنی را به کوئل‌های هر شمع می‌دهد. -
در لحظه مناسب (مثلاً قبل از نقطه مرگ بالا)، شمع جرقه می‌زند و مخلوط سوخت و هوا را می‌سوزاند.
-
این احتراق باعث حرکت پیستون به پایین و تولید قدرت می‌شود.
انواع سیستم‌های جرقه‌زنی
۱. سیستم جرقه‌زنی مکانیکی (دلکودار)
-
مخصوص خودروهای قدیمی
-
کنترل زمان جرقه با چرخش دلکو و کنتاکت‌های مکانیکی
ساده و قابل تعمیر
دقت پایین، استهلاک بالا
۲. سیستم جرقه‌زنی ترانزیستوری (TSZ)
-
ترکیبی از سیستم مکانیکی و الکترونیکی
-
دقت بیشتر نسبت به سیستم مکانیکی
۳. سیستم جرقه‌زنی الکترونیکی (DIS – Distributorless Ignition System)
-
بدون دلکو
-
ECU زمان دقیق جرقه را با کمک سنسورها کنترل می‌کند
-
دارای کوئل مجزا برای هر سیلندر یا هر دو سیلندر
دقت بسیار بالا
مناسب موتورهای انژکتوری
پیچیده‌تر و نیازمند تجهیزات عیب‌یابی تخصصی
اهمیت زمان‌بندی صحیح جرقه‌زنی
اگر زمان جرقه‌زنی دقیق نباشد، مشکلات زیر به وجود می‌آید:
-
احتراق ناقص یا دیرهنگام
-
کاهش قدرت موتور
-
افزایش مصرف سوخت
-
بالا رفتن دمای موتور و احتمال صدمه به پیستون یا سوپاپ
-
روشن شدن چراغ چک موتور
ECU به کمک سنسورهای مختلف، زمان جرقه‌زنی را با توجه به بار موتور، دور موتور، دمای هوا و شرایط محیطی تنظیم می‌کند.
علائم خرابی سیستم جرقه‌زنی
-
ریپ زدن خودرو در حین حرکت
-
افزایش مصرف سوخت
-
سخت روشن شدن در صبح یا هوای سرد
-
لرزش موتور در دور آرام (Idle)
-
روشن شدن چراغ چک
-
صدای انفجار از اگزوز (Backfire)
-
کاهش شتاب خودرو
شمع موتور: قطعه حیاتی در جرقه‌زنی
شمع در واقع خروجی سیستم جرقه‌زنی است. اگر شمع خراب یا کثیف باشد، عملکرد کل سیستم مختل می‌شود.
نکاتی درباره شمع‌ها:
-
عمر مفید شمع‌های معمولی: ۲۰ تا ۳۰ هزار کیلومتر
-
شمع‌های پلاتینیوم یا ایریدیوم: تا ۸۰ هزار کیلومتر دوام دارند
-
هر ۱۰ هزار کیلومتر وضعیت شمع‌ها را چک کنید
-
فاصله بین الکترودها (Gap) باید طبق توصیه کارخانه تنظیم باشد
کوئل چیست و چرا خراب می‌شود؟
کوئل نقش تبدیل ولتاژ پایین به ولتاژ بالا را دارد. خرابی آن باعث ضعف جرقه یا نرسیدن جرقه به شمع می‌شود.
علائم خرابی کوئل:
-
روشن نشدن خودرو
-
کار کردن ناقص یکی از سیلندرها
-
بوی سوخت نسوخته از اگزوز
-
لرزش شدید موتور
برخی خودروها دارای کوئل دوبل یا کوئل جداگانه برای هر شمع هستند. در صورت خرابی، باید با نمونه استاندارد و اورجینال تعویض شوند.
روش‌های نگهداری و پیشگیری از خرابی سیستم جرقه‌زنی
-
شمع‌ها را هر ۳۰ هزار کیلومتر تعویض کنید.
-
از کوئل با کیفیت و اورجینال استفاده کنید.
-
سیم‌های شمع را بررسی و در صورت خرابی تعویض کنید.
-
از رطوبت زیاد در اطراف کوئل و شمع‌ها جلوگیری کنید.
-
در صورت مشاهده چراغ چک، حتماً با دستگاه دیاگ بررسی کنید.
نتیجه‌گیری
سیستم جرقه‌زنی در خودروهای بنزینی یکی از پایه‌ای‌ترین بخش‌ها در عملکرد صحیح موتور است. با توجه به اینکه جرقه مناسب نقش کلیدی در احتراق سوخت و راندمان موتور دارد، مراقبت و نگهداری از شمع‌ها، کوئل، و بررسی منظم این سیستم بسیار حیاتی است.
با رعایت نکات ساده‌ای مانند تعویض به‌موقع شمع، استفاده از بنزین با کیفیت و چکاپ دوره‌ای سیستم، می‌توان عمر موتور و قطعات وابسته را افزایش داد و از هزینه‌های تعمیرات سنگین جلوگیری کرد.
